Als u dit leest is de winter voorbij en zitten wij in de lente. Het warmere lenteweer luidt ook het einde in van de overuren die onze fleecedekens moesten maken. We zijn met de schrik vrijgekomen, de winter was milder dan verwacht. Nu kunnen we opgelucht ademhalen en hopen dat het in de zomer lukt om de gasreserves tegen een acceptabele prijs weer aan te vullen.
Besparen was het devies en dat hebben we ook gedaan bij Oudezijds 100. De duurzaamheidscommissie plakte tochtstrippen, liet rücksichtslos waterbesparende douchekoppen installeren en maande eenieder tot absolute terughoudendheid in het gebruik van de verwarming. Het strekte tot eer als in een kamer de vlokken in de olijfolie dreven. Het enige dat bloeide waren ijsbloemen aan de binnenkant van de enkelglazige ramen. De activiteitencommissie, waar ik het inmiddels heb geschopt tot aspirant-lid, vergaderde steevast met winterjassen aan. Goedgemutst.
Ik overdrijf en wij hebben het lang niet slecht getroffen, met een gedeelde energierekening en een immer warme Kajuit. Tegelijkertijd waren er tallozen die het moeilijk hadden in Nederland. De grootste aanjager van de Nederlandse gasbesparing waren de gezinnen die uit financiële nood de verwarming niet aan durfden te zetten. Niet voor niets werd ‘energiearmoede’ verkozen tot woord van het jaar. Het is opmerkelijk hoe snel ook de connotatie van het woord duurzaamheid veranderd is. Niet langer wordt het geassocieerd met vergroening van steden om de zomerhitte enigszins te temperen, of minder vliegen om de CO2-uitstoot te beperken. Het lijkt nu vooral in het teken te staan van een huis zo goed isoleren dat de gasrekening niet al te heftig uitpakt.
Gedwongen energiebesparing vereenzelvigen met duurzaamheid is echter problematisch, ze staan namelijk haaks op elkaar. Duurzaamheid is toekomstgericht, het gaat over de wereld of de omgeving zo inrichten dat ook volgende generaties daar gebruik van kunnen maken. Energiebesparing door armoede is juist niet toekomstgericht, maar bestaat uit kortetermijndenken: hoe overleef ik de volgende gasrekening? Het is een kwestie van overleven, waarin gebalanceerd moet worden tussen de verwarming uitlaten vanwege de gasprijs en de verwarming aanzetten om schimmel te voorkomen.
Dat we oplossingen voor energiearmoede associëren met duurzaamheid is niet vreemd, het kan namelijk hetzelfde gedrag opleveren. Het isoleren van een huis is op de korte termijn een goed idee, maar past ook erg goed bij het duurzaamheidsstreven. Het verschil zit echter in de versmalling van het perspectief: (energie)armoede leidt ertoe dat iemand wordt gedwongen om alleen nog financiële afwegingen te maken. Isoleren heeft dan alleen nog zin als de investering zich binnen een acceptabele termijn terugbetaalt.
Op Oudezijds 100 hebben we hier ook mee te maken. Op dit moment wordt er binnen de duurzaamheidscommissie – en vast ook daarbuiten – hardop nagedacht over de investering in een warmtepomp met bijbehorende zonnepanelen. Argumenten die uitgewisseld worden bestaan vooral uit rekensommen. Zo kwamen we ook pas echt in actie om te bezuinigen nadat de oorlog startte. Wat gaan we doen als de energieprijzen weer dalen? Stopt dan ook onze besparingsdrift? Energiebesparing die slechts gestuurd wordt door financiële prikkels lijkt niet duurzaam.
En toch.. het werkt wel. Door de hoge gasprijzen hebben we een enorme energiebesparing gerealiseerd. Niks bleek zo’n goede stimulans voor de afbouw van ons gasgebruik als de verdrievoudiging van de prijzen. Het is ook de manier waarop de overheid duurzaam gedrag stimuleert, door financiële prikkels. Er wordt een beetje meebetaald aan de elektrische auto, de aanschaf van zonnepanelen wordt gesubsidieerd, etc.*
Blijkbaar werken wij mensen zo, als homo economicus. Alleen in beweging te krijgen als het geld oplevert. Om een al te heftige opwarming van de aarde te voorkomen zijn we wellicht wel gebaat bij een beetje energiearmoede.
Een provocerend einde, met als doel – dat had u natuurlijk wel door – om u te bewegen een antwoord te vinden op dit dilemma. Hoe kan energiebesparing gestimuleerd worden zonder financiële prikkels? Ik vraag dit namens de duurzaamheidscommissie van Oudezijds 100.
*Een veelgebruikt trucje om een gebrek aan meer bedachte voorbeelden te verbloemen.
Door Edwin Werkman
